ریشه های خرما افشان بوده و تا اعماق خاک نفوذ می کنند. خرما به خشکی و شوری خاک و غرقاب شدن خاک بسیار مقاوم است اما وجود رطوبت کافی در خاک موجب افزایش عملکرد می شود. تنه خرما از نوع تنه های راست و بدون انشعاب بوده و از تجمع دمبرگ ها حاصل می شود. رشد قطری تنه در اثر رشد عرضی دمبرگ های آن می باشد. برگ های خرما که پیش نیز نامیده می شوند، به طور مارپیچ دور تنه قرار می گیرند. برگ ها مرکب شانه ای بوده و در حدود پنج تا هفت سال عمر می کنند.
جوانه انتهایی در اثر رشد درطی سال، ۱۰ الی ۲۵ برگ جدید تولید می کند و بتدریج که برگ های جدید در انتهای گیاه حاصل می شوند، برگ های پایین خشک می گردند که باید آنها را بریده و از تنه جدا نمود. هر درخت بالغ خرما ۸۰ الی ۱۴۰ برگ فعال دارد. خوشه های مرکب گل که پنک نامیده می شوند، در سن ۶ الی ۱۰ سالگی خرما از جوانه های جانبی بین دمبرگ و تنه ظاهر می شوند. خوشه ها، داخل چمچمه یا تارونه قرار می گیرند. هنگام رسیدن خوشه، چمچمه ها سفت و سخت شده و چوبی می گردند. خرما گیاه دوپایه می باشد و گل های نر و ماده جدا از هم بر روی پایه های جداگانه ظاهر می شوند. گل های نر، حاوی سه کاسبرگ، سه گلبرگ فلسی و ۶ عدد پرچم، گل های ماده آن سه کاسبرگ، سه گلبرگ و یک مادگی سه برچه ای بهم فشرده دارند. گرده افشانی خرما گرچه به وسیله باد انجام می گیرد اما برای تولید محصول بیشتر گرده افشانی دستی انجام داده می شود. برای این منظور خوشه های نر را جدا نموده و با تکان دادن بر روی خوشه های ماده، گرده افشانی انجام می گیرد.
برای هر ۵۰-۳۰ درخت ماده، یک درخت نر کفایت می کند. انتخاب ارقام نر مطلوب در کیفیت میوه تأثیر بسزایی دارد. زیرا پدیده فراردگذاری و بروز صفات پدری نوع دانه گرده در کیفیت فرابر میوه تأثیرگذار می باشد. برای افزایش کیفیت میوه و کاهش سال آوری، تنک کردن خوشه ها ضروری می باشد. برای این منظور در مرحله اول در ازای ۸ الی ۱۲ برگ یک خوشه نگهداری شده و خوشه های اضافی حذف می شوند. در مرحله دوم، خوشچه های میانی هر خوشه قطع می شود. در مرحله سوم خوشچه های باقی مانده را کوتاه می کنند و بالاخره در مرحله چهرام میوه های هر خوشچه تنک می شوند. بدین ترتیب ۶۰-۳۰ درصد از میوه ها تنک می شوند و در روی هر خوشه ۱۲۰۰-۷۰۰ عدد میوه باقی می ماند که معادل ۱۰-۷ کیلوگرم میوه رسیده می باشد. هر درخت بالغ خرما می تواند سالانه ۱۵۰-۱۰۰ کیلوگرم محصول حاصل کند اما در ایران به طور متوسط محصول هر درخت ۲۰-۱۵ کیلوگرم می باشد.
شرایط و اصول کاشت و نگهداری نخل خرما
خاک مناسب برای کاشت درخت خرما
درخت خرما گیاهی کم توقع است و در هر نوع خاک از شن خالص تـا خاکهـای سنگین رسوبی کـه نیازهای اولیه نخل را برای استقرار درخاک فراهم و مواد معدنی و آب مورد نیازش را تأمین می‌کند و دارای زهکـش باشد و نسـبت بـه آب نفوذپذیـر باشـد، قادر بـه رشـد اسـت. با این وجود بهترین نوع خاک برای نخل خرما خاک‌های عمیق، زهکش‌دار با بافت نسبتاً سبک و دارای مواد آلی کافی و قدرت نگهداری آب کافی است.
دمای مطلوب برای نگهداری نخل خرما
دمای ایده آل برای کاشت و نگهداری درخت نخل دمای ۲۵ تا ۳۲ درجه سانتیگراد است. گرمای بسیار شدید روی تبخیر و تعرق نخل اثر می‌گذارد وکم آبی را تشدید می‌کند. همچنین روی گرده افشانی، به ویژه اگر با تنش کم آبی همراه باشد، تأثیر منفی خواهد داشت.
نیاز آبی درخت نخل
خرما به کم آبی بسیار مقاوم است و بارندگی‌های فصلی برای رشد این گیاه کفایت می‌کند. با این حال آبیارى درختان خرما در مناطق مختلف بستگى به شرایط موجود در آن منطقه دارد. به یاد داشته باشید، رشد خرما در نقاطی میسر است که دارای زمستان معتدل و تابستان گرم و خشک برای رسیدن میوه باشد و مدت ۵ تا ۷ ماه از زمان گرده افشانی تا برداشت میوه باران یا رطوبت بیش از اندازه وجود نداشته باشد.
آفات و بیماری‌های نخل
زنجرک خرما یکی از آفات زیان‌آور مناطق خرماخیز است. حشرات بالدار و پوره‌های آن به وسیله خرطوم خود شیره برگ‌ها و مواد سبزینه را مکیده و فضولات شیرین و چسبناکی از خود در بالا و زیر برگ ترشح می‌کنند و در نتیجه میوه‌های خرما ریخته و آنچه می‌ماند نامرغوب و لاغر و غیر قابل مصرف می‌شود.